Oto jeden z ciekawszych i zapewne rzadszych obiektów z mojej kolekcji. Moneta, a w zasadzie nie moneta... Nie ma żadnego nominału, więc jak ją nazywać? Wybito ją w Austrii, za panowania Marii Teresy. Zatem porównując metrologię srebrnych monet z tego okresu zdecydowałem się określić obiekt jako "grosz". Grosz wybity z okazji "Burgfriedbereitung" 28. sierpnia 1769 w Pettau.
Pettau nosi obecnie nazwę Ptuj i znajduje się w Słowenii - w XVIII wieku było jednak najstarszym miastem austriackiego Księstwa Styrii. Ale o co chodzi z tym tzw. "Burgfriedbereitung"? Próba tłumaczenia tego słowa doprowadzić może do rezultatu: "Ustanowienie pokoju na zamku". I w istocie: od czasów średniowiecza zwyczajem okolicznym było dokonywanie okresowych kontroli i ew. korektur granic między posiadłościami - a co za tym idzie obszarów jurysdykcji lokalnych panów. Odbywało się to w formie ogromnych festynów z udziałem całej miejscowej ludności. W miejscach kluczowych dla przebiegu nowo wytyczonych, albo ponownie potwierdzonych granic rozrzucano wśród zgromadzonych tłumów monety specjalnie wybite z okazji "Burgfriedbereitung". W ten sposób liczni ludzie wchodząc w posiadanie takiego wyjątkowego pieniążka, symbolicznie stawali się uczestnikami aktu prawnego wytyczenia/potwierdzenia granic - a ich pamięć mogła przebieg tychże w razie potrzeby potwierdzić (przynajmniej w założeniu organizatorów). Zresztą identyczne monety były zakopywane pod granicznymi kamieniami i znakami.
Teraz, skoro znamy już cel wybicia naszej "monetki", trochę danych o niej samej.
Jest wykonana ze srebra nieznanej próby. Średnica 21,2 mm, waga 2,11 g.
Aw.: Postać Św. Jerzego na koniu, przebijającego włócznią smoka. Po prawej postać klęcząca na skale i pogrążona w modlitwie. U góry promieniujący trójkąt.
Rw.: Między dwiema gałązkami palmowymi tarcza herbowa z Krzyżem Św. Jerzego. Pod tarczą napis w 2 liniach: "AUGUSTI 28"; nad tarczą: "F: W:" (od nazwiska wiedeńskiego rytownika stempla, Franza Würtha). Nad tymi literami ozdobna girlanda rozdzielająca napis otokowy: "PURG FRIDTS BEREITUNG ZU PETAU 1769".
Obiekt raczej specyficzny, nic więc dziwnego, że trochę jest problemów z referencjami katalogowymi. Osoba, która mi to sprzedała, podała tu: Neumann 1247, Slg. Montenuovo 3304. Podobne referencje znalazły się w jednym z MA-Shops dla zbliżonego obiektu, wykonanego jednakowóż z miedzi. "Slg. Montenuovo" odnosi się naturalnie do słynnej kolekcji księcia Wilhelma Albrechta von Montenuovo, która zawierała ponad 70 tys. cennych monet i medali - i najwyraźniej została skatalogowana (nie dysponuję tu jednak niestety dalszymi materiałami). Ale Neumann??? Jako pierwsze nasuwa się skojarzenie z dość popularnym katalogiem Ericha Neumanna. Tyle tylko, że praca ta dotyczy monet brandenbursko-pruskich, a i konwencja przyjęta w numeracji jest tu zupełnie inna... Powziąłem zatem podejrzenie że mogłoby tu chodzić o innego Neumanna - Franza Neumanna, który żył w latach 1744 - 1816, a od roku 1783 był czynny w służbie cesarskiej jako dyrektor "Gabinetu monet współczesnych" w Wiedniu; później też jako dyrektor "C. K. Gabinetu monet i antyków" i profesor "nauki o monetach i innych starożytnościach" na tamtejszym uniwersytecie. Niestety teoria ta się nie potwierdziła - jak się okazało, jedyne dzieło Franza Neumanna (po łacinie) dostępne jest w necie - i traktuje o monetach antycznych. Tak więc chwilowo jestem kropce, jeśli chodzi o Neumanna...
W braku dostępu do oficjalnie podawanych referencji (albo wiedzy na ich temat...) znalazłem "alternatywne" dane katalogowe. Otóż w Google Books dostępny jest XXX. rocznik wydawanej podówczas w Weißensee w Turyngii pod redakcją niejakiego J. Leitzmanna "Numizmatische Zeitung" - czyli Gazety Numizmatycznej. Rocznik ów pochodzi z roku 1863 - a w pierwszym numerze ze stycznia tegoż roku znajdujemy artykuł (bez nazwiska autora) pod tytułem "Monety wybite z okazji Burgfried-Bereitung w Styrii i Karyntii". Artykuł ten - to właściwie dosyć dokładnie i według wszelkich reguł sztuki sformułowany mini-katalog tego typu monet (niestety bez ilustracji, ale to nie powinno w danym czasie dziwić), obejmujący w sumie 30 pozycji z podziałem na miejsce bicia obiektów. Pozycje 19-23 (w tym 20 a/b) opisują monety z Pettau. Moja monetka opisana jest pod numerem 22, a numer 23 - to jej odpowiednik bity w miedzi. Artykuł zawiera odniesienia poszczególnych pozycji najwyraźniej do jakichś współczesnych "katalogów", ale niestety nie jestem w stanie w tym temacie niczego ogarnąć. W przypadku mojej monetki podana jest referencja "Appel N. 2603", podczas gdy jej miedziany pendant to "Appel N. 2604".
Niezależnie zatem od konkursu na zdjęcia do Kalendarza TPZN liczę nieco na dyskusję na temat danej monety - a także po cichu na to, że być może któryś z szanownych Kolegów pomoże mi znaleźć odpowiedzi na otwarte jak dotąd pytania. Istnieje parę śladów tego typu obiektów w necie (miedziana wersja na MA-Shops, sprzedaże aukcyjne w Doroteum, u Künkera etc.) Ogólnie rzecz biorąc obiekty te wydają się być rzadkie, ale nie osiągają jakichś zawrotnych cen, bo wiedza na ich temat - a zatem również zainteresowanie - wydaje się być bardzo ograniczona 🙂