Planowanie treści monety na stemplu przed puncowaniem

[zdzicho]

Ktoś kiedyś napisał, że zbieranie boratynek jest nudne, a ja ciągle znajduję na tych monetach różne ciekawostki. Parę lat temu zidentyfikowaliśmy "strupek" w centrum awersu i rewersu jako ślady po cyrklu, którym rytownik pomagał sobie planować treść monety na stemplu. Dzisiaj kolejny smaczek pozwalający nam podejrzeć jak się to odbywało. Mam monetę od lat, ale dopiero teraz zauważyłem, że rytownik szkicował delikatnie rylcem litery. Pewnie zazwyczaj te szkice ginęły pod puncą, ale w tym wypadku została taka naszkicowana literka
 

Planowanie treści monety na stemplu przed puncowaniem

[dariusz.m]

Nie jestem przekonany, że ten zarys litery T jest wynikiem szkicowania rylcem. Raczej jest to efekt wcześniejszego nabicia puncy w niewłaściwym miejscu. Wydaje się, że nabicie puncy na stempel następowało w dwóch etapach. Najpierw lekkie uderzenie zostawiające na stemplu delikatny ślad litery, a potem dopiero uderzenie właściwe.

Często rytownik się mylił i poprawiał to pierwsze uderzenie. W efekcie litera była umieszczana w nieco innym miejscu niż po pierwszym uderzeniu. Ślad błędnego pierwszego uderzenia pozostawał jednak widoczny.

Zwykle przesunięcie litery jest nieznaczne, zdarzają się jednak poprawki tak spektakularne, że litera ląduje w miejscu znacznie oddalonym od pierwotnego uderzenia.

Poniżej kilka przykładów:
•   Litera M w polu na awersie półtoraka
•   Litera D w napisie otokowym na awersie trojaka
•   Litera A pod Pogonią na rewersie trojaka (fot. WCN)

[jmskelnik]

Przy projektowaniu medali, do drugiej połowy XIX wieku nie było technologicznej możliwości wykonania liter na projekcie medalu, przed przeniesieniem wizerunku na maszynie redukcyjnej. Nanoszono jest dopiero na matrycę, ale względy rzetelności nakazywały najpierw to rozplanować. Przykład takiego planowania, które ostatecznie nie zostało odwzorowane wiernie prezentuję poniżej. Wyraźnie widać ślad po cyrklu. Litery rytowane są ręcznie.
 

Planowanie treści monety na stemplu przed puncowaniem

[zdzicho]

Napisałem o szkicowaniu rylcem, bo zwykle jak jest błąd:
 

Planowanie treści monety na stemplu przed puncowaniem

lub puncę nabito w niewłaściwym miejscu, to wielkość liter pierwszego i drugiego uderzenia jest porównywalna. Tutaj jednak:
 

Planowanie treści monety na stemplu przed puncowaniem

 Literka T jest mniejsza od puncowanej i ma inny kształt. Przynajmniej ja tak to widzę

[dariusz.m]

Literka T jest mniejsza od puncowanej i ma inny kształt.

Może to wynikać z rozszerzającego się kształtu puncy. Przy delikatnym uderzeniu na stemplu pojawia się mniejsza litera. Przy drugim, silnym uderzeniu punca wchodzi głębiej w stempel i zostawia większy ślad. Zauważ, że na tych trzech przykładowych monetach, które wstawiłem błędnie nabita litera jest mniejsza.

Choć z drugiej strony, w przypadku tej boratynki rylca też nie można wykluczyć. Ta litera T rzeczywiście jest jakaś taka cieniutka.

[kkwd]

Czy to nie było tak, że ślad cyrkla po środku monety oznaczał tylko środek krążka, który wykreślał wycinający?

[zdzicho]

Miało być tak:
 

Planowanie treści monety na stemplu przed puncowaniem

a jakimś partaczom wyszło tak, że musieli się ratować rozstrzeleniem cyfr daty:
 

Planowanie treści monety na stemplu przed puncowaniem

[cancan]

Przemyślałem temat rylca i choć ma on dużo sensu, bo przecież łatwiej jest zaprojektować/rozplanować stempel mająć zarysy rysunku, to jednak takie cienkie rysy nie pojawiłyby się na monecie. Po pierwsze są one zbyt cienkie i płytkie, żeby się odbić widocznie na krążku.
Po drugie podejrzewam, że po puncowaniu stempel powinien być szlifowany, by usunąć nierówności powstałe przy puncowaniu.