Grosz karniowski Macieja Korwina

[Paweł Hobby]

Na wstępie tego wpisu pragnę podziękować; profesorowi Borysowi Paszkiewiczowi za nieocenione konsultacje, profesorowi Bartoszowi Awianowiczowi za wskazanie drogi, oraz panu Sergiuszowi Stube za możliwość użycia Jego zdjęć.

 

Grosz karniowski Macieja Korwina

 

Grosz karniowski Macieja Korwina

Grosz Karniowski Macieja Korwina.
BRP SM 1.23, BRP PGŚ 84, Fbg. 524, FbgCDS 825

Av. +MATHIAS PRIMVS D G R BohEMIE
pięciopolowa tarcza herbowa; rzeki węgierskie, lew czeski, byk łużycki, orzeł śląski z przepaską, i w polu sercowym kruk Hunyadich, na gałęzi, z pierścieniem w dziobie. (właśnie od herbu pochodzi przydomek króla Macieja – łaciński corvinus to kruk)
Rv. GROSSVS CA-RNOVIENSIS
madonna w nimbie, z dzieciątkiem na prawym kolanie, zasiada na tronie bez zaplecka; Jezus ma prawą rękę opuszczoną, lewą trzyma madonnę za szyję; z boków sygnatury I – S. Madonna w lewej dłoni trzyma glob.

Wizerunek madonny w polu rewersu nie jest, co zauważył już Friedensburg, motywem lokalnym, lecz znakiem węgierskim. Nic dziwnego – mennica karniowska była królewska, a nie miejska.
Sygnatury I – S są również nawiązaniem do Węgier, stosownie do przyjętego tam systemu, pierwsza litera jest inicjałem nazwy siedziby mennicy (Iegerndorff, choć w legendzie widnieje w wersji łacińskiej Carnovia), druga zaś – imienia kammergrafa (Sewold), postaci o której będzie jeszcze mowa poniżej. Takie tłumaczenie liter zaproponował nieoceniony Friedensburg, co przyjęli i zaakceptowali autorzy węgierscy, jednak, jak dalej pisze prof. Paszkiewicz w Pieniądzu górnośląskim w średniowieczu – nie dostrzegli go natomiast autorzy niemieccy i czescy zajmujący się Karniowem.
Wszystko to nie świadczy, bynajmniej, o traktowaniu przez ówczesnych Karniowa jako części Korony Węgierskiej. System monetarny, do którego należą te grosze (i półgrosze), oparty jest na miejscowej, śląskiej tradycji – grosz miał tu zastąpić obrachunkowy szeląg (12) halerzy.

Każdy zbierający śląskie średniowiecze, wcześniej czy później, musi zapoznać się z 12 tomem Codex Diplomaticus Silesiae i opracowaniem  Schlesiens Münzgeschichte im Mittelalter Ferdynanda Friedensburga. Tablice z rycinami i zdjęciami monet są nieocenioną pomocą przy tworzeniu własnego zbioru. Problem zaczyna się przy próbie tłumaczenia tekstów korespondencji, głównie XV-wiecznych, zebranych przez autora. Większość napisana jest po niemiecku, jednak jak napisał mi profesor Borys Paszkiewicz: Ogólnie mogę doradzić zasadę, że nie było ortografii i każdy pisał tak, jak słyszał i mówił, skojarzenia powinny więc iść raczej po dźwiękach niż literach.
Nie znalazłem żadnego germanisty gotowego podjąć się trudu przetłumaczenia przywołanego listu. W geście rozpaczy napisałem do profesora Bartosza Awianowicza, spodziewałem się, że z tłumaczeniem nie pomoże bo to nie Jego epoka, doradził mi jednak próbę wykorzystania Chatagpt. O dziwo, już przy pierwszym użyciu, narzędzie okazało się dużo sprawniejsze niż dostępne internetowe tłumacze. Oczywiście trzeba uważać na jego kreatywność i wodolejstwo, ale wiedząc, w zarysie, co zawiera tekst łatwo można poskromić tę bestię. Następnego dnia postanowiłem sprawdzić co spowodowało falę załamań nerwowych u pracowników nowojorskiej giełdy . DeepSeek, czyli chińska odpowiedź na amerykańską dominację w dziedzinie SI, i znowu niespodzianka, szok i niedowierzanie! Nie dość, że tłumaczenie SeepSeeka było o niebo lepsze od Chatagpt, to dodatkowo wyciągane wnioski były nie tylko obszerniejsze ale bardziej zgodne z rzeczywistością!
Poniżej tekst listu kammergrafa Sewolda Neskera do Starosty Łukasza Eisenreicha. Jeszcze garść wyjaśnień, które mogą okazać się niezbędne dla lepszego zrozumienia tego króciutkiego tekstu. Wstawki w nawiasach to moje dodatki. Kammergraf jest urzędem w węgierskim aparacie skarbowym, zreorganizowanym przez Karola I (Caroberta). Kraj został podzielony na okręgi skarbowe, tzw. komory, a Kammergraf, comes camerae, stał na czele każdej. Podlegały mu również mennice na terenie danej komory. Nie było analogicznego stanowiska w Polsce, najbliżej byłby podkomorzy.

 

Grosz karniowski Macieja Korwina

XII KSIĘSTWO KARNIOWSKIE

5 czerwca 1475

Kammergraf miasta Karniów informuje Starostę Generalnego (Śląska) Łukasza Eisenreicha, że kazał ogłosić (rozpocząć produkcję) królewską monetę.


Moja wcześniejsza ochocza służba etc. Szanowny Panie. Pragnę poinformować, iż zgodnie z rozkazem, zleciłem wycofanie z obiegu starych monet, oraz wybicie nowych, jak polecił mi Pan Król Węgier i jego wysłannik (Łukasz Eisenreich). Rozkazałem też aby ogłoszono Wasze pieniądze we wszystkich miastach i miasteczkach, i w całym kraju, a ktokolwiek by tego nie uczynił i sprzeciwił się, szlachcic czy prosty obywatel, postąpię z nim zgodnie z wolą mojego łaskawego Pana, Króla. Dlatego mam nadzieję, że uczynicie to samo (we Wrocławiu), aby moneta zachowała swą godność (wartość), i niech to zostanie ogłoszone między wami w sprawie monety z Karniowa. Wiecie, że moneta jest niczym ziarno i nie może powstać w inny sposób.
Napisano w Karniowie w środę przed świętym Kilianem (8 lipca) roku pańskiego 1475.

Sewold Nesker
kammergraf Karniowa


Na zewnątrz: Znanemu mędrcy Łukaszowi Eisenreichowi, staroście Wrocławia.
Dokument papierowy ze śladami pieczęci płaskiej. Archiwum Miejskie we Wrocławiu (korespondencja).

[Gonti]

Bardzo urokliwe monetki z tych groszy karniowskich i wrocławskich. Karniowskie znacznie rzadziej się pojawiają i przeważnie tak jak ten są miejscowo niedobite. Podobnie mój centralnie niedobity, ale i tak mi się podoba. Fajne tłumaczenie 👍

[Paweł Hobby]

Rzeczywiście większość groszy i półgroszy z obu mennic jest miejscami niedobita. To wynika, jak sądzę, z problemów z utrzymaniem stałej grubości blachy, z której wycinano blankiety.
Co do tłumaczenia, znajomy napisał mi, że jest nieco "toporne". I zgadzam się, nie jest to dobre tłumaczenie, a co więcej to moja wina. Za bardzo skomplikowałem sobie przekładając przy pomocy SI tekst oryginalny na współczesny niemiecki, a później na polski. Wystarczy w DeepSeeku wpisać tekst i dodać na końcu formułkę "przetłumacz na polski". Efekt? Tak narzędzie z dalekiego wschodu przełożyło treść bezpośrednio na polski:

Moje chętne służby uprzedzając itd. Szlachetny Panie. Donoszę Wam, iż kazałem wybić monetę w Jägerndorfie zgodnie z rozporządzeniem mojego najłaskawszego Pana, Króla Węgier, i nakazałem ogłosić, aby Wasza moneta była przyjmowana we wszystkich miastach, na targach oraz na całym terytorium. Ktokolwiek by tego nie czynił lub się sprzeciwiał, czy to szlachcic, czy mieszczanin, z takim postąpię zgodnie z rozkazami mojego najłaskawszego Pana, Króla. Mam nadzieję, że i Wy postąpicie podobnie, aby moneta zachowała swoją wartość, i ogłosicie to również u siebie ze względu na monetę z Jägerndorfu. Wiecie bowiem, że moneta jest podstawą („ziarnem”) i nie można jej lekceważyć. Jeśli postąpicie tak jak ja, moneta odzyska swoją wartość na całym terytorium, a ja wiernie będę w tym pomagał, zgodnie z poleceniami Jego Królewskiej Mości. Spisano w Jägerndorfie w środę przed dniem św. Kiliana (5 lipca) roku Pańskiego 1475.