[ten post zamieściłam również na innym forum, ale tam nikt nie był mi w stanie pomóc, może ktoś tutaj się znajdzie
]
Witam,
zastanawiam się, czy ktoś na forum interesuje się tym tematem? Ostatnio bardzo zainteresowały mnie monety międzywojennej Litwy (w przyszłości mam nadzieję 'zająć się' również Łotwą). Niestety na polskich stronach ciężko znaleźć coś więcej na ten temat. Na litewskich niby coś jest, jednak mój litewski póki co pozostawia jeszcze wiele do życzenia
Przedstawię tutaj to, co sama już wiem, a może ktoś bardziej ogarnięty w tym temacie zechce to uzupełnić i poprawić
[ Jeszcze trzy uwagi dotyczące tekstu:
1. Z góry przepraszam za mój mało fachowy język - w sumie dopiero raczkuję w numizmatyce, więc nie będę udawać, że jest inaczej
2. Miałam również nieco problemu z odpowiednikiem litewskiego słowa "pavaizduotas" - "pavaizduoti" znaczy "zobrazować", końcówka "-tas" wskazuje na imiesłów bierny czasu przeszłego, więc wychodzi "zobrazowany", jednak dziwnie mi to brzmiało przy specyfikacji, więc wpisałam "wizerunek". Może ktoś znajdzie bardziej odpowiednie słowo.
3. Większość zdjęć monet (tzn. wszystkie za wyjątkiem 10 litów z Witoldem) pochodzi z litewskiego forum o numizmatyce: pomegis.lt ]---------------------
SŁOWEM WSTĘPUOd roku 1918, czyli od odzyskania przez Litwę niepodległości, do roku 1922 na Litwie obowiązywał okupacyjny pieniądz niemiecki - Ostmarka (na Litwie zwana "auksinas" z lt. "złoty"), która dzieliła się na 100 fenigów ("skatikas" - z lt. "grosz"). Na skutek inflacji dnia 9 sierpnia 1922 r. przyjęto ustawę walutową, stanowiącą o wprowadzeniu do obiegu narodowej waluty litewskiej - Lita, w miejsce wspomnianej Ostmarki. Konkurs na projekt monet wygrał Juozas Zikaras. Międzywojenne monety litewskie bite były w latach 1925, 1936 i 1938. Monety z 1925 roku bito w Anglii, natomiast te z lat 1936 i 1938 wybijane były już na Litwie (w Kownie - za sprawą Żeligowskiego - ówczesnej stolicy).
1. ROK 1925[Monety tego rocznika na awersie opatrzone są dwoma godłami: oficjalnym - Pogonią oraz historycznym: Słupami Giedymina (u dołu)]a)
1 centasMetal (metalas): brąz aluminiowy (Aliuminis-Bronza)
Waga (svoris): 1.60 g
Średnica (skersmuo): 16 mm
Rant (briauna): gładki (lygi)
Nakład (tiražas): 5 000 000
b)
5 centaiMetal (metalas): brąz aluminiowy (Aliuminis-Bronza)
Waga (svoris): 2.10 g
Nakład (tiražas): 12 000 000
c)
10 centųMetal (metalas): brąz aluminiowy (Aliuminis-Bronza)
Waga (svoris): 3.00 g
Średnica (skersmuo): 21 mm
Nakład (tiražas): 12 000 000
d)
20 centųMetal (metalas): brąz aluminiowy (Aliuminis-Bronza)
Waga (svoris): 4.00 g
Średnica (skersmuo): 23 mm
Nakład (tiražas): 8 000 000
e)
50 centųMetal (metalas): brąz aluminiowy (Aliuminis-Bronza)
Waga (svoris): 5.00 g
Średnica (skersmuo): 25 mm
Nakład (tiražas): 5 000 000
f)
1 litasMetal (metalas): srebro (Sidabras)
Próba (praba): 0.500
Waga (svoris): 2.70 g
Średnica (skersmuo): 19 mm
Rant (briauna): ząbkowany (rantuota)
Nakład (tiražas): 5 985 000
g)
2 litu (litai)Metal (metalas): srebro (Sidabras)
Próba (praba): 0.500
Waga (svoris): 5.40 g
Średnica (skersmuo): 22.9 mm
Rant (briauna): ząbkowany (rantuota)
Nakład (tiražas): 3 000 000
Uwagi:1. Na współczesnych monetach litewskich o tym nominale widnieje napis "2 litai", na tej monecie natomiast "2 litu", co jest formą dialektyczną, obecnie już nie używaną.
h)
5 litaiMetal (metalas): srebro (Sidabras)
Próba (praba): 0.500
Waga (svoris): 13.50 g
Średnica (skersmuo): 29.5 mm
Rant (briauna): ząbkowany (rantuota)
Nakład (tiražas): 1 000 000
2. ROK 1936a)
1 centasMetal (metalas): brąz (Bronza)
Waga (svoris): 1,0 g
Średnica (skersmuo): 16.6 mm
Rant (briauna): gładki (lygi)
Nakład (tiražas): 9 995 000
b)
2 centaiMetal (metalas): brąz (Bronza)
Waga (svoris): 2,3 g
Średnica (skersmuo): 18.5 mm
Rant (briauna): gładki (lygi)
Nakład (tiražas): 4 951 000
c)
5 centaiMetal (metalas): brąz (Bronza)
Waga (svoris): 2.50 g
Średnica (skersmuo): 20 mm
Rant (briauna): gładki (lygi)
Nakład (tiražas): 4 800 000
d)
5 litaiMetal (metalas): srebro (Sidabras)
Próba (praba): 0.750
Waga (svoris): 9.00 g
Średnica (skersmuo): 27 mm
Rant (briauna): TAUTOS GEROVĖ TAVO GEROVĖ
Wizerunek (pavaizduotas): Jonas Basanavičius
Nakład (tiražas): 2 612 000
Uwagi:1. Przedstawiony na monecie Jan Basanowicz (lt. Jonas Basanavičius) był redaktorem pierwszej litewskiej gazety - "Aušra" (z lt. "jutrzenka"), bardzo zaangażowanym w sprawę odrodzenia Litwy, zachęcał do pielęgnowania litewskości (w tym - przede wszystkim - mowy litewskiej). W swojej gazecie po raz pierwszy zastąpił polskie "sz" i "cz", czeskimi "š" i "č".
2. Na rancie widnieje napis: "TAUTOS GEROVĖ TAVO GEROVĖ", co na język polski można przetłumaczyć: "Dobro narodu - twoje dobro."
e)
10 litųMetal (metalas): srebro (Sidabras)
Próba (praba): 0.750
Waga (svoris): 18.00 g
Średnica (skersmuo): 32 mm
Rant (briauna): VIENYBĖJE TAUTOS JĖGA
Wizerunek (pavaizduotas): Vytautas Didysis
Nakład (tiražas): 720 000 (876 000)
Uwagi:1. Zobrazowany na monecie 10 litu - Witold Wielki (lt. Vytautas Didysis) - kuzyn Jagiełły i syn Kiejstuta, postrzegany jest przez Litwinów jako największy wódz narodu litewskiego.
2. Napis na rancie: "VIENYBĖJE TAUTOS JĖGA" w tłumaczeniu na język polski oznacza "W jedności siła narodu."
3. ROK 1938a)
10 litųMetal (metalas): srebro (Sidabras)
Próba (praba): 0.750
Waga (svoris): 18.00 g
Średnica (skersmuo): 32 mm
Rant (briauna): VIENYBEJE TAUTOS JEGA
Wizerunek (pavaizduotas): Antanas Smetona
Temat (tema): 20-lecie niepodległości Litwy (Nepriklausomos Lietuvos 20-metis)
Nakład (tiražas): 170 000 (180 000)
Uwagi:1. Antanas Smetona - zaangażowany działacz niepodległościowy, w 1918 roku został wybrany pierwszym prezydentem Litwy. Wraz z innymi działaczami 16 lutego 1918 roku podpisał akt stanowiący o niepodległości Litwy.
2. Napis na rancie - ten sam, jak w przypadku 10 litów z wizerunkiem Witolda Wilekiego - "VIENYBĖJE TAUTOS JĖGA" ("W jedności siła narodu.")
3. Moneta została wydana z okazji 20-lecia niepodległej Litwy (1918-1938).
4. Na awersie zamiast oficjalnego godła Litwy - Pogoni (lt. "vytis") widnieje godło historyczne - Słupy Giedymina, będące zarazem herbem dynastii Giedyminowiczów (m. in. Kiejstuta i Witolda). Zostały one zastąpione przez Pogoń w roku 1384 - wraz z przyjęciem chrztu przez Litwę, za sprawą Jagiełły.
Jako ciekawostkę nakreślę po krótce obecne znaczenie Słupów Giedymina, zaznaczam jednak, że są to jedynie moje obserwacje. Za sprawą pewnych historycznych zawirowań zwanych przede wszystkim "Unią krewską", a więc - może niekoniecznie oficjalnym, ale jednak - włączeniem Wielkiego Księstwa Litewskiego do granic Rzeczypospolitej, a także pomniejszych wydarzeń, takich jak otrucie wielkiego księcia Kiejstuta, spory pomiędzy dwoma kuzynami itp. (powodów można by mnożyć), oraz dalekich tego konsekwencji - nasz wielki król - Władysław Jagiełło uznawany jest na Litwie za największego zdrajcę narodu, a więc ogólnie tego "ZŁEGO" (wzgl. "najgorszego"), natomiast Witold zyskał status idealnego wodza narodu (o ile o narodzie jako takim można mówić, biorąc pod uwagę czasy), czyli ogólnie był tym "DOBRYM" (wzgl. "najlepszym").
Jak pisałam wcześniej Słupy Giedymina (wzgl. "Trzy słupy" lub "Brama słupna") były herbem rodu Giedyminowiczów (w tym Wielkich Książąt Litewskich: Giedymina, Kiejstuta i Witolda, a także Olgierda - ojca Jagiełły). Herbem własnym Jagiełły był natomiast podwójny krzyż, którym - po przyjęciu chrztu przez Litwę i koronacji na króla Polski - zastąpił znajdujące się na tarczy jeźdźca Pogoni Słupy.
Biorąc to wszystko pod uwagę Słupy Giedymina w świadomości Litwinów są symbolem litewskości w najczystszej postaci, wielkiego dziedzictwa kulturowego, a także wspaniałego okresu w historii kraju. Niejako podkreślają również niezależność Litwy od Polski, co jest - jak mi się wydaje - wielkim kompleksem braci Litwinów.
Ostatnio przechadzając się po Wilnie wpadłam na taką 'rekamę', która niejako skłoniła mnie do powyższych przemyśleń:
http://i56.tinypic.com/osbdk0.jpg Mam nadzieję, że moje wnioski nie są zbyt daleko posunięte, jednak pozwalam sobie mniemać, iż umieszczenie historycznego herbu Witolda na monecie wydanej z okazji 20-lecia niepodległości, było niejako podkreśleniem wspomnianej niezależności od Polski - wroga numer jeden Litwy, wszak sam Smetona (umieszczony na rewersie owej monety) wolał układać się z Niemcami, twierdząc, iż największe zagrożenie dla młodego państwa stanowi - nie kto inny, jak właśnie - Polska.
---------------------
To tyle moich wypocin
Mam nadzieję, że znajdzie się tu ktoś, kto mógłby to uzupełnić!
Pozdrawiam,
Ewa.