Portrety Aleksandra III Macedońskiego

[Hermogenes]

Szanowni Państwo,

w zamierzchłych czasach toczyła się na łamach forum TPZN dyskusja na temat monet Aleksandra III Macedońskiego, gdzie przewijał się m.in. wątek portretów tego wybitnego władcy. Wątek ten z pewnością nie był w dziale "Starożytna Grecja", który członkowie Forum zdają się omijać.
Ponieważ jednak numizmatyka grecka, choć niewątpliwie trudniejsza od rzymskiej (mnogość systemów wagowych, setki miejscowości, które wybijały własną monetę, często brak legend), zasługuje na Państwa zainteresowanie, postanowiłem na dobry początek poruszyć temat portretów Aleksandra, zaczynając od paru informacji o charakterze wstępnym:
1. Ani Filipa II, ani jego syn Aleksander III, choć dość konsekwentnie umieszczali na rewersie swych monet legendę w dopełniaczu: FILIPU (z braku czcionki greckiej zapisuję w fonetycznej transkrypcji), tj. "Filipa", ALEKSANDRU, tj. "Aleksandra", a później BASILEOS ALEKSANDRU - "Króla Aleksadra", nie umieszczali na awersach swych podobizn. Awers był zastrzeżony dla bóstwa: na drachmach i tetradrachmach Filipa najczęściej była to głowa Dzeus, na srebrnych i brązowych nominałach Aleksandra - głowa Heraklesa w skalpie lwa, na złotych staterach Filipa - głowa Apollona w wieńcu laurowym, na staterach Aleksandra - głowa Ateny w hełmie korynckim. Za podobiznę władcy można jedynie uznać schematycznie przedstawionego jeźdźca widocznego na rewersie większości monet Filipa i niektórych emisjach Aleksandra.
2. Pierwsze monety z portretową podobizną ubóstwionego już Aleksandra pojawiły się po jego śmierci w 323 r. na monetach jego dawnych wodzów, np. na poniższej tetradrachmie Ptolemeusza I Sotera:
http://www.acsearch.info/ext_image.html?id=13093
na poniższej tetradrachmie Seleukosa I:
http://www.acsearch.info/ext_image.html?id=14648
lub poniższej tetradrachmie Lizymacha:
http://www.acsearch.info/ext_image.html?id=4885
Wszystkie te monety łączy kilka istotnych elementów: zostały wybite przynajmniej kilka lat po śmierci Aleksandra (moneta Ptolemeusza ok. 319-315 r., dwie kolejne już na początku III w. przed Chr.), zaś Aleksander ma na nich wyraźnie boskie atrybuty: skalp słonia na tetradrachmie aleksandryjskiej nawiązuje do Heraklesa i jednocześnie do personifikacji Afryki, hełm w cętki na tetradrachmie Seleukosa do Dionizosa, którego symbolem była skóra lamparta (Aleksander dotarł do Indii, dokąd wcześniej dotarł jedynie Dionizos), moneta Lizymacha ukazuje natomiast Aleksandra z rogiem boga Ammona. Owe atrybuty są niezmiernie ważne, gdyż świadczą o stadium pośrednim pomiędzy okresem, gdy na awersie umieszczano jedynie wizerunki bogów lub ich atrybuty, a epoką hellenistyczną, gdy awers zdominowały portrety żyjących hellenistycznych władców.
Jako załącznik zamieszczam naśladownictwo tetradrachmy Lizymacha z portretem Aleksandra z mojej kolekcji. Monetę wybito w Byzantion pod koniec II w. przed Chr., co świadczy o popularności i długotrwałości obiegu tego typu monet Lizyzmacha.

Pozdrawiam i zachęcam do pisania o Grecji!
Bartosz       

[Sciurus]

Wszystko to bardzo ciekawe i wciągające, ale mnie osobiście odpycha dostępność literatury. Widziałem chyba tylko jedną pozycję odnoszącą się do Starożytnej Grecji, a temat trudny. Może mógłby Pan polecić jakąś literaturę ze swojego doświadczenia? Chętnie poczytam.

[Hermogenes]

Dziękuję za zainteresowanie.
W języku polskim mamy przede wszystkim "Mennictwo starożytnej Grecji. Mennictwo okresów archaicznego i klasycznego" autorstwa znakomitego znawcy tematu prof. Mariusza Mielczarka (Warszawa-Kraków 2006), z literatury obcej jako proste wprowadzenie w tematykę polecam:
Zander H. Klawans "Handbook of Ancient Greek & Roman Coins", ed. K. E. Bressett (Atlanta 2003).
Poza tym sporo informacji znajdzie Pan na stronie www.forumancientcoins.com

Pozdrawiam,
Bartosz

[nabializm]

Bardzo fajny temat Monety greckie są mi mało znane, mam za sobą tylko lekturę Mariusza Mielczarka, i parę monet udało mi się zobaczyć na żywo. Wspomniana książka o mennictwie greckim jest dostępna http://www.ptn.pl/htm/wydawnictwa.htm warto się zainteresować , bardzo dobrze napisana, sporo ciekawego możemy się z  niej dowiedzieć.

historię Aleksandra znam z powieści o Heterze Fryne - Witolda Jabłońskiego, oraz z książki Historia Niebyła - Alexander Demandt, tak więc nie sięgnąłem po źródła bibliograficzne, a prześlizgnąłem się po temacie... jakoś nie budzi we mnie pozytywnych emocji postać Aleksandra III Macedończyka, może niepotrzebnie kiedyś tam oglądałem film Aleksander...

Co do monet, są niezwykle starannie wykonane i zastanawiam się jakich to narzędzi używali rytownicy by tak dokładnie z detalami przedstawiać bóstwa, chyba jeszcze nie znano szkieł powiększających? 

Znalazłem taki link, ot ciekawostka drobna: http://www.narmer.pl/dyn/32pl.htm

Dziękuję Panie Bartoszu za rozbudzenie tego działu Może jest wśród nas ktoś interesujący się greckim mennictwem, a jeszcze nie miał odwagi się z tym pokazać.
     

[Sciurus]

Wspomniana książka o mennictwie greckim jest dostępna http://www.ptn.pl/htm/wydawnictwa.htm warto się zainteresować , bardzo dobrze napisana, sporo ciekawego możemy się z  niej dowiedzieć.

Na stronie PTN przeczytałem, że jest to część 1. Czy wydana jest również część 2? Może jest dopiero w opracowaniu?
Pozdrawiam

[nabializm]

Jest to cykl "Zarys mennictwa europejskiego Tom II" szczerze nie wiem co mieści się pod Tomem I, wracamy do książki jest to książka poświęcona pieniądzom z okresu archaicznego i klasycznego, czyli od pojawienia się ich w VII - VI w.p.n.e., po epokę Aleksandra III Wielkiego (336-323).
Część II poświęcona mennictwie doby hellenistycznej od IV w.p.n.e. do I stulecia p.n.e. Drugi wolumin jest w trakcie opracowywania, część pierwsza z plotek jakie zasłyszałem w ptnie rodziła się dziesięć lat... 

[nabializm]

Może mógłby Pan polecić jakąś literaturę ze swojego doświadczenia? Chętnie poczytam.

co prawda kolega Bardtosz podał już literaturę i nawet link do świetnego forum, to należy przypomnieć jeszcze trochę publikacji:
Pani A. Krzyżanowskiej Moneta grecka, cz I i II, Warszawa 1972,
L. Morawiecki Greckie systemy monetarne, (w:) Amicorum dona. Studia classica et orientalia Stephano Skowronek ab amicis, collegis, discipulis oblata, Kraków 1998, s. 131-146

[Hermogenes]

Witam,

cieszę się niezmiernie, że temat spotkał się z zainteresowaniem. Z lektur łatwiej dostępnych polecam również rozdział Aleksandry krzyżanowskiej pt. "Numizmatyka grecka" [w:] "Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu. Źródłoznawstwo starożytności klasycznej", red. E. Wiprzycka, Warszawa 2001, s. 253-311. Tam też znajdą Państwo obszerne odnośniki bibliograficzne do dalszej lektury. Niestety w języku polskim nie ma tego zbyt wiele, a i nasze biblioteki nie dysponują takimi zbiorami, jak chociażby biblioteka gabinetu numizmatycznego the British Museum...
Piękno klasycznych i hellenistycznych monet greckich wiąże się z tym, że ich projekty wykonywali często znakomici jubilerzy, specjaliści od gliptyki (najbardziej znani są twórcy z Syrakuz, którzy nawet sygnowali swe monety), zaś duża powierzchnia tetradrachm (średnica w zależności od okresu i emisji od 20 do 40mm, w wieku IV i III średnio jednak powyżej 30mm) pozwalała na bogatszą kompozycję niż np. niewielka powierzchnia denara okresu cesarstwa...
A propos II tomu książki prof. Mielczarka, od niego samego wiem, że został on już ukończony. Z własnego doświadczenia jednak wiem również, że od ukończenia do wydania książki mijają niekiedy lata...

Pozdrawiam,
Bartosz

[Sciurus]

Trochę zboczyliśmy z pierwotnego tematu, ale to w imię szczytnych celów

Postaram się nabyć jakąś literaturę i wgłębić się w Grecję. Okres jest dla mnie bardzo interesujący, choć nigdy nie wiedziałem, z której strony go ugryźć (nie miałem literatury). Muszę coś zdobyć i trochę poczytać - to bezsprzecznie

Od głębszego zajmowania się monetami Starożytnej Grecji odstraszają mnie jednak ich ceny. Jest to chyba nieodłączny element dla numizmatyka by zainteresowanie i pogłębianie wiedzy wiązał z tworzeniem pięknej kolekcji. (może prawie nieodłączny ). Dlatego zawsze staram się mierzyć siły na zamiary. Oczywiście można też tworzyć zbiór bardzo wolno i cierpliwie (ze względu na środki). Ale w tym miejscu mam pytanie do Pana Bartosza. Wnioskuję z powyższych postów, że zajmuje się Pan monetami Grecji więc pewnie zna Pan ceny jakie są obecnie na rynku. Jak to wygląda? Czy można zakupić ładną grecką monetę (ładna = czytelna, możliwa do identyfikacji, z wyraźnym napisem itp.) w cenie do (powiedzmy) 150 zł? A może ta "granica" jest trochę wyżej, lub niżej? Przeglądając zakończone aukcje na Allegro widzę, że ceny są przeróżne. Czasem w miarę wyraźna moneta kosztuje w okolicach 50-70zł. Jestem jednak zupełnie zielony, więc ciężko mi to ocenić i dlatego proszę o komentarz.

Jedno sobie postanowiłem. Zdobędę literaturę i się w nią wgłębię... Muszę sobie zbudować poważny fundament wiedzy

[Hermogenes]

Szanowni Panowie,

Co do Filipa i Aleksandra M., to oczywiście formalnie na awersach własnych monet ich nie ma, ale czy nie sądzi Pan, że głowy bogów były trochę "retuszowane" w kierunku pewnego "krewniaczego" podobieństwa?

Faktycznie, zwłaszcza głowa Dzeusa na awersie tetradrachm Filipa II przypomina wizerunki tego władcy znalezione w 1977 r. w jego grobowcu w Ajgaj, a i w niektórych emisjach drachm i tetradrachm Aleksandra głowa Heraklesa zdradza rysy króla. Numizmatycy są tego świadomi od lat, jednak zgodnie przyznają, że w ówcześni Grecy i Macedończycy nie byli jeszcze przygotowani na oficjalne umieszczanie wizerunków żyjących na monetach (znane są natomiast wizerunki satrapów perskich już z I połowy IV w.). Sytuacje zmieniły podboje Aleksandra i wchłonięcie pewnych elementów cywilizacji perskiej.

Wnioskuję z powyższych postów, że zajmuje się Pan monetami Grecji więc pewnie zna Pan ceny jakie są obecnie na rynku. Jak to wygląda? Czy można zakupić ładną grecką monetę (ładna = czytelna, możliwa do identyfikacji, z wyraźnym napisem itp.) w cenie do (powiedzmy) 150 zł? A może ta "granica" jest trochę wyżej, lub niżej? Przeglądając zakończone aukcje na Allegro widzę, że ceny są przeróżne. Czasem w miarę wyraźna moneta kosztuje w okolicach 50-70zł.

Żeby kupić popularniejszą tetradrachmę Aleksandra III w ładnym stanie zgodnym z Pańską definicją, trzeba wydać min. 300 zł. Za 50-70 zł można natomiast kupić całkiem ładne brązy zarówno Filipa, jak i Aleksnadra, zaś ceny mniejszych nominałów srebrnych zaczynają się już od ok. 100 zł. Sam mam obecnie kilka dubletów, które chętnie sprzedam...

Pozdrawiam,
B.
 

[Hermogenes]

Witam ponownie,

nie przeoczył Pan. Przyłączając się do forum TPZN rzeczywiście nie przyznałem się, co mnie najbardziej w numizmatyce interesuje. Czas to nadrobić: otóż zbieram zarówno Grecję, jak i Rzym. To mało precyzyjne, przyznaję, ale mam nadzieję, że mnie Pan zrozumie, gdy zdradzę genezę tak rozległych granic kolekcji.
Otóż początkiem mego powrotu do monet (po niemal 10 latach, które upłynęły od mojego młodzieńczego zbieractwa) były prowadzone przeze mnie zajęcia na archeologii, które w pewnym momencie 4 lata temu zdecydowałem urozmaicić o odczytywanie legend monet rzymskim i w tym celu sięgnąłem po niemal zapomniany niewielki zbiór, obejmujący jednego denara Trajana, jednego antoniniana Gordiana III, asa Augusta, mocno przytartego dupondiusa Hadriana i kilka brązów Konstatyna I, Konstansa i Konstancjusza II. Sięgnięcie po literaturę numizmatyczną i zanurzenie się w Internecie wzmogły me zainteresowanie na tyle, że zdecydowanie wykroczyło ono poza kilka godzin przeznaczanych rocznie na identyfikację i odczytywanie monet wraz ze studentami.

Obecnie naukowo skupiam się na programie propagandowym mennictwa Oktawiana Augusta i jego powiązaniu z poezją tego okresu, czego wynikiem będzie m.in. wykład w Muzeum Narodowym w Krakowie, na który zapraszam:
http://www.muzeum.krakow.pl/Wyklady-z-numizmatyki.567.0.html
Ponadto szczególnie interesuje mnie ostatnio mennictwo Septymiusza Sewera - artykuł o rzadkiej odmianie denara z Emesy tego władcy planuję opublikować w "Mitteilungen der Österreichischen Numismatischen Gesellschaft" oraz w krótszej formie, lecz z informacjami o znalezionym najpewniej na Mazowszu solidzie Konstantyna I w  "Wiadomościach Numizmatycznych". 

Jako kolekcjoner skupiam się obecnie właśnie na Sewerach, ponadto napisanie kompendium monet republiki rzymskiej wpłynęło również na to, że trudno mi przejść obojętnie obok czytelnego denara republikańskiego, zwłaszcza gdy jego cena nie przekracza równowartości 200 zł. Z Grecji preferuję Macedonię i Trację, choć z uwagi na mą działalność popularyzatorską staram się pozyskiwać również monety szczególnie reprezentatywne dla innych regionów (łatwiej mówić o Tukidydesie i Wojnie Peloponeskiej, gdy można pokazać zarówno "sówkę", jak i siglosy perskie, które chętnie przyjmowali zwłaszcza Spartanie). Najmniej pociąga mnie Rzym IV i V wieku po Chr. Wprawdzie kilkadziesiąt monet z tego okresu i niekiedy dokupuję coś nowego, jednak daleko mi zarówno do pasji, jak i wiedzy Pana Lecha, który, jak widzę, zaraził już swą chwalebną pasją innych Forowiczów. Ponieważ zatem monety greckie odznaczają się szczególną urodą, a do identyfikacji wymagają nie tylko wprawnego oka, lecz również podstaw paleografii greckiej, chętnie będę służyć Państwu swymi kompetencjami jako filolog klasyczny, który liznął też nieco epigrafiki i archeologii.

Pozdrawiam,
B.
 

[nabializm]

Ładnie opisane Panie Bartoszu

Ja z Panem poznałem się korespondencyjnie po wizycie w 2008 roku PTN Warszawa, dostałem namiar do Pana i jakiś czas korespondowaliśmy.

Na stronie Katedry Filologii Klasycznej UMK Toruniu o Panu widnieje notka:

Dr Bartosz Awianowicz

Adiunkt w Katedrze Filologii Klasycznej. Ur. 4.10.1978. Studia filologii klasycznej ukończył na UMK w 2002 r. jako Najlepszy Absolwent Uczelni. W roku 2007 uzyskał stopień doktora na podstawie pracy pt. „Progymnasmata w teorii i praktyce szkoły humanistycznej od końca XV do połowy XVIII wieku. Trzy wieki recepcji Aftoniosa”, pisanej pod kierunkiem prof. dra hab. Andrzeja Borowskiego (UJ). W Katedrze Filologii Klasycznej zatrudniony od 2003 roku, najpierw na stanowisku asystenta, a od października 2007 r. na stanowisku adiunkta. W 2007 i 2008 r. był stypendystą programu „Start” Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej.

Dr B. Awianowicz zajmuje się edycją i tłumaczeniem prozy greckiej („Progymnasmata” Aftoniosa) i rzymskiej („De oratore” Cycerona) oraz poezji i prozy nowołacińskiej (m.in. „Familiarium rerum” F. Petrarki i elegie Jana Kochanowskiego), jest autorem monografii „Progymnasmata w teorii i praktyce szkoły humanistycznej od końca XV wieku do połowy XVIII wieku”, Toruń 2008, oraz podręcznika „Język łaciński z elementami epigrafiki i numizmatyki rzymskiej”, Toruń 2006 i 2007 (wyd. 2 uzupełnione).

Publikował m.in. w „Baroku”, „Studia Graeco-Latina” i w „Terminusie”. 

Właśnie mam pytanko odnośnie podręcznika "Język łaciński z elementami epigrafiki i numizmatyki rzymskiej" czy jest możliwość zakupienia kolejnego wydania?

[Hermogenes]

Ach to Pan! 
Cieszę się niezmiernie z ponownego spotkania, tym razem na łamach forum TPZN. Cóż, zostałem zupełnie zdemaskowany.  Podręcznik zgodnie z zapowiedzią wydawcy będzie miał we wrześniu 3. wydanie, które wprawdzie trochę poprawiłem i rozbudowałem, jednak jedynie w części poświęconej gramatyce łacińskiej. Niestety musi Pan zaczekać, bo wydanie z 2007 przynajmniej w Toruniu od pół roku jest już niedostępne.

Pozdrawiam,
B.A.

[Hermogenes]

potraktujmy to jako komplement, który świadczy przede wszystkim o życzliwości i manierach samego komplementującego...

Bardzo serdecznie dziękuję za miłe słowa. Dodam jedynie, że Pańską działalność internetową na rzecz popularyzacji numizmatyki późnego Rzymu cenię bardzo wysoko i moje komplementy bynajmniej nie świadczyły jedynie o kurtuazji.

Mam nadzieję, że udostępni Pan tekst tego wykładu - bo wszyscy forumowicze w Krakowie się nie zjawią. Propaganda Oktawiana Augusta to wdzięczny temat, bo wciskała się wszędzie.

Udostępnię raczej prezentację niż sam tekst, który będzie miał charakter notatek. Wykłady z tego cyklu mają charakter popularny, toteż będę musiał w moim wystąpieniu zawrzeć również oczywiste dla Pana informacje o nominałach wybijanych przez Augusta, o tym, co i kiedy napisali Wergiliusz, Horacy, Propercjusz i Owidiusz (Tibullusa raczej wyłączę jako stosunkowo najmniej zaangażowanego w politykę), a takie nagromadzenie różnych danych wymaga swobodnej, mówionej formy, gdyż odczyt słuchaczy by zanudził.

Pozdrawiam serdecznie,
B.

[nabializm]

Udostępnię raczej prezentację niż sam tekst, który będzie miał charakter notatek.

O bardzo chętnie zapoznam się z prezentacją

Na trzecie wydanie podręcznika "Język łaciński z elementami epigrafiki i numizmatyki rzymskiej"  poczekam. Czy jest coś podobnego a może w planach podręcznik Języka greckiego z elementami epigrafiki i numizmatyki greckiej?  Z pewnością ułatwiło by to dyskusje o monetach greckich