pytanie. Budowla z rewersu to mauzoleum czy świątynia boskiego Romulusa?
Po pierwsze, to gratuluję Romulusa! Odstrzelenie tego pacjenta do łatwych nie należy i nawet w takim stanie, jak ten nabyty przez Pana okaz,
potrafi być kosztownym elementem w kolekcji.
Co się zaś tyczy postawionego pytania, to odpowiedź nie jest wcale prosta i to pomimo całkiem dobrego stanu zachowania obydwu budowli.
Biorąc pod uwagę różnorodność wariantów emisyjnych wypuszczonych z tym motywem przez mennice Maksencjusza, to zagadnienie przy głębszym wejrzeniu zaczyna przypominać kwadraturę koła.
Na Pana monetce mamy świątynię (mauzoleum?) o kształcie rotundy, zadaszoną kopułą, z prostokątnymi podwójnymi drzwiami, które są flankowane przez cztery kolumny po bokach (po dwie z każdej strony). Zagłębiając się w analizę tych monet łatwo dostrzec istotne różnice.
Raz mamy tylko dwie kolumny, innym razem cztery, a na kolejnych monetach mamy sześć kolumn na rewersie. Bywają i takie przedstawienie, gdzie są same drzwi, bez kolumn po bokach. Do tego dochodzą istotne różnice w przedstawieniu samych murów fasady tej budowli. Są tam mury gładkie, bez najmniejszych śladów dekoracji, są mury w wątku opus incertum ( z nieregularnych bloków kamienia), są również budowle o bogatym zdobieniu figuralnym, z różnymi widocznymi wnękami. Kolejnym rozróżnieniem są podwójne drzwi, najczęściej o kształcie prostokątnym, ale bywają również warianty o półkolistym kształcie w górnej części.
Przyglądając się zachowanym budowlom Maksencjusza, świątyni ubóstwionego Romulusa na Forum Romanum i mauzoleum dynastycznemu Maksencjusza (mauzoleum Romulusa) przy Via Appia i porównując te budowle z wizerunkami znanymi z rewersów monet, można wyłowić pewne istotne szczegóły charakterystyczne dla dych monumentów. Pana okaz prezentujący wersję czterokolumnową, z prostokątnymi drzwiami i murem w wątku opus mixtum (połączenie opus latericium i opus reticulatum) zdaje się wyraźnie nawiązywać do świątyni Romulusa na Forum Romanum. Najlepiej jest to widoczne z perspektywy. Kiedy stoi się przed samą świątynią, uciekają nam boki, które są tutaj kluczowe. Świątynia na Forum ma drzwi flankowane przez dwie porfirowe kolumny, ale całość jest jeszcze flankowana przez pozostałości kolejnych czterech marmurowych, wyższych kolumn. Doskonale jest to widoczne z oddalenia, najlepiej z tarasu na Palatynie, przy Domus Tiberiana.
Takie rozmieszczenie kolumn tłumaczy jednocześnie różnorodność wariantów z ilością kolumn. Również dzisiaj można wykonać aparatem ujęcie świątyni w taki sposób, że raz będziemy mieć na obrazie tylko dwie kolumny, a jeśli poszerzymy perspektywę, to obraz zacznie nam się zmieniać. Niestety, nie zachowały się do dzisiaj arkadowe łuki jakie pierwotnie znajdowały się na skrajnych, marmurowych kolumnach.
Zachowane mauzoleum przy Via Appia jest niestety budowlą po przejściach. W średniowieczu i później budowla ta została zaadaptowana na potrzeby warowni rycerskiej i uległa częściowej przebudowie, co jest jeszcze dzisiaj widoczne. W związku z tym, nie zachowały się tak dobrze elementy fasady budynku, które mogły być bardzo zbliżone do tego co widać na Forum. Jednak jestem skłonny ostrożnie
postawić hipotezę, że monetki prezentujące budowle w wątku murarskim zbliżonym do opus incertum i te o półkolistych odrzwiach mogą prezentować mauzoleum dynastyczne przy Via Appia.